Szachy dla dziecka. W jakim wieku zacząć?

Gra w szachy nadal należy do luksusu, na które mało które dziecko może sobie pozwolić. Czym to jest uwarunkowane i jak wygląda nauka gry w szachy dzieci? Postaramy się dziś odpowiedzieć na te pytania.

Moim gościem jest Magdalena Łaszewicz, która od wielu lat zajmuje się nauką gry w szachy dzieciaczków. Podczas naszej rozmowy wspomniała z nostalgią, że jej Tato codziennie wieczorem, usypiając ją jako małą dziewczynkę, opowiadał bajki szachowe, aby wzbudzić w niej zainteresowanie i pasję do nich. Dziś nie wyobraża sobie bez nich życia. Sama o sobie mówi: „aktualnie moja praca zawodowa nie jest powiązana z szachami, jednakże do dnia dzisiejszego szachy są moją pasją i przypominają mi o moim dzieciństwie. W życiu prywatnym jestem również instruktorem szachowym z wykształceniem pedagogicznym, gdzie po godzinach pracy prowadzę zajęcia indywidualne dla wielu dzieci. Gdy jako dziecko w wieku 6 lat zobaczyłam wygraną przez mojego tatę dużą i bardzo wartościową nagrodę jak na lata 90 sama podjęłam decyzję o grze w szachy. Jako jedynaczka miałam to szczęście że tato poświęcał mi każdą wolną chwilę na zaszczepienie we mnie chęci gry w szachy i jeżdżenie po turniejach. Sam jest kandydatem na mistrza szachowego jednak do 6 roku życia do niczego mnie nie zmuszał. Znałam zasady gry w szachy i często grałam z komputerem proste ustawiane przez tatę pozycje jak również wiele towarzyskich partii jednak decyzję o regularnych treningach podjęłam w tamtym czasie samodzielnie. Każde dziecko motywuje coś innego. Od 6 roku życia aż do 18 uczestniczyłam w każdych Mistrzostwach Polski Juniorów, Mistrzostwach Dolnego Śląska itd. Największe osiągnięcie to 7 miejsce w Polsce dziewcząt do lat 10 jak i wielokrotne zdobycie mistrzostwa makroregionu województwa dolnośląskiego w szachach szachach szybkich i klasycznych.”

Aktualnie Polska jest na pierwszym miejscu (w Europie) pod względem organizacji największej liczby turniejów szachowych na każdym szczeblu (od przedszkolnych po mistrzowskie). Przejdźmy do jednak do pytań, które nurtują rodziców zastawiających się czy warto zapisać dziecko na zajęcia z szachów.

W jakim wieku najlepiej rozpocząć naukę gry w szachy

Najlepiej w  wieku 4 do 5 lat należy rozpocząć naukę w formie zabawy z dzieckiem (poruszanie się figur, wygląd szachownicy). Nie można tego traktować jako obowiązek. Dziecko powinno widzieć w tym zabawę, która być może przerodzi się w pasję. W wieku 4 lat zaczynali naukę  najlepsi szachiści świata (Kasparov, Karpow). Najczęściej jednak w wieku 5 lat dziecko jest na tyle duże aby odbywać treningi na których uczy się już ważnych zasad.

Co może okazać się  najtrudniejsze dla dziecka na początku nauki?

Na początku nauki najtrudniej jest wyuczyć się typowych motywów szachowych (tzw. matowanie wieżą, hetmanem, dwoma gońcami, roszada krótka lub długa), które po ich nauczeniu wykonywane są od ręki ,,bez myślenia”. Trudne jest  również zrozumienie pojęcia pata czyli remisu. Na początku nauki dzieci nie zawsze dobrze zapamiętują wartościowość figur co w szachach jest bardzo ważne. Król jest bezcenny, Hetman jest wart 9 pkt, Wieża 5 pkt, Skoczek i Goniec 3 pkt a pion 1 pkt. Dziecko uczy się tym samym podstaw matematyki (wie kiedy jest przewaga na szachownicy). Wiele kombinacji musi być wykonywane w głowie. Najczęściej ulubioną figura w szachach dla dzieci Skoczek, która porusza się w najbardziej skomplikowany sposób jest ich ulubioną figurą i potrafią na początku tylko nią grać co w efekcie generuje często utratę dużo bardziej wartościowych figur. Jednak na tym etapie pocieszny jest fakt iż dziecko bawi się podczas gry figurą która na początku sprawiała mu najwięcej trudności. 

Jakie niepowodzenia mogą pojawić się po pierwszych lekcjach?

zapominanie podstawowych zasad bez których nie pójdzie się dalej czyli np. problemy z matowaniem samotnego króla. 

Jaką formę zajęć wybrać? Czy Twoim zdaniem lepiej jest rozpocząć od zajęć grupowych dla dziecka, czy indywidualnych?

Na samym początku najlepszą formą są zajęcia grupowe. Podczas takich lekcji instruktor – trener jest w stanie zaobserwować dziecko które w grupie się wyróżnia. Bardzo często dzieci zaczynają od gry z dziadkiem lub rodzicem i dopiero wtedy zapisywane są na zajęcia grupowe. Jeżeli są miejscowości gdzie jest mała liczba dzieci to zajęcia indywidualne z takim malcem też są możliwe jednak poziom i forma muszą być przez instruktora bardzo dobrze dobrane, aby dziecko się nie przemęczyło i zniechęciło na samym początku. To w gestii trenera jest zaszczepienie w dziecku chęci i motywacji. 

Pozostając w tematyce szkółek szachowych- jakie kryteria brać pod uwagę szukając zajęć dla dziecka?

Należy pamiętać że w dzisiejszych czasach dzieci najczęściej mają do czynienia z szachami już w szkole podstawowej podczas obowiązkowych lekcji. Najczęściej te lekcje prowadzą nauczyciele klas 1-3 lub instruktorzy szachowi w większych miastach. Dzieci którym szachy bardziej się spodobają trafiają najczęściej do klubów szachowych gdzie zajęcia są już organizowane przez kadrę instruktorów i trenerów. Należy jednak pamiętać że  nauczyciele, którzy uczą szachów w szkole nie zawsze są instruktorami szachowymi więc dziecko po szybkim czasie jeżeli zacznie uczęszczać do klubu na zajęcia dodatkowe może szybko w klasie wyprzedzić umiejętnościami inne dzieci jak i nauczyciela. Jeżeli dziecko dopiero zaczyna umiejętności nauczyciela nie mają dużego znaczenia bo on ma w dziecku zaszczepić dryg do szachów. Natomiast wybierając już dodatkowe lekcje dla dziecka czy to w grupie czy indywidualne należy pamiętać o tym iż bardzo ważna jest również wiedza instruktora/ trenera  nie jedynie jego podejście pedagogiczne. 

Co potrzebne jest dziecku na pierwsze zajęcia? Czy rodzice są zobowiązani kupić zestaw szachowy posyłając dziecko na pierwsze lekcje?

Na  pierwszym miejscu jest chęć uczestnictwa w zajęciach. Dziecko nie może być zmuszone do przychodzenia na jakiekolwiek zajęcia tylko dlatego że są prestiżowe, ciekawe lub rodzice po prostu tak chcą. Zajęcia grupowe są przeprowadzane na dużej szachownicy demonstracyjnej więc rodzice na samym początku nie muszą nic kupować. Proste zadania są również kserowane aby nie ponosić kosztów, gdy nie wiemy jeszcze czy dziecku taka forma lekcji się spodoba. W późniejszym etapie obowiązkowy jest domowy zestaw szachów turniejowych na których dziecko samodzielnie może ćwiczyć, rozwiązywać zadania lub z rodzicami grać partie towarzyskie. Należy pamiętać aby dziecko po rozpoczęciu nauki nie grywało na tzw. szachach pudełkowych składanych, które większa liczba osób ma w domu z dziadka lub pradziadka. Dziecko musi uczyć się na szachach turniejowych które mają odpowiedni wymiar. Perspektywa 3D na odpowiednim wymiarze szachów jest bardzo ważna.

Czy warto zapisywać dziecko na zajęcia z szachów, jeśli rodzice nie potrafią grać?

Oczywiście. Jeżeli dziecku szachy się spodobają to nie ma znaczenia czy rodzic potrafi grać czy nie. Rodzice którzy nie znają się na szachach mogą z dzieckiem zbudować niesamowitą więź rozszerzania wspólnej pasji. Dziecko uczy się z rodzicem lub w przyszłości uczy rodzica tego czego się nauczyło co bardzo dobrze wpływa na chęć pozyskiwania coraz to większej wiedzy. Pamiętajmy że rodzic, który jest trenerem nie będzie w odpowiedni sposób umiał w dziecku rozwijać pasji nawet jeżeli będzie mistrzem. Rodzice emocjonalnie podchodzą do nauczania własnego dziecka co może bardziej zniechęcić niż zaszczepić w dziecku konkretną pasję. Rodzic często przenosi na dzieci swoje niespełnione marzenia więc wspólne poznawanie nowego hobby jest bardzo pozytywne. 

Ile trwa nauka gry w szachy? 

Nauczenie się zasad to kwestia kilku tygodni. Jeżeli jednak mówimy o nauce, która ma dziecko prowadzić do uczestnictwa w coraz to większej liczbie turniejów na różnym szczeblu to całą karierę szachową. Nawet najlepsi szachiści świata ciągle się szkolą i doskonalą. Niektóre dzieci poprzez naukę gry w szachy poprawiają swoje umiejętności logicznego myślenia. W szachach rozwijając swoje umiejętności zdobywa się coraz to wyższe poziomy siły gry  (zwane kategoriami, tytułami szachowymi). Bardzo ważne dla młodych adeptów jest zdobywanie pierwszych sukcesów na poziomie przedszkolnym, szkolnym). Kariera największego grona dziecięcych szachistów kończy się w wieku 18 lat, gdy kończą się tzw. Mistrzostwa Polski Juniorów w Szachach. Dalej idą już Ci którzy na szachach czyli swojej pasji również zarabiają. To tak jak z tym przysłowiem ,,Rób to co kochasz a nigdy nie będziesz pracować”. Takie szczęście mają jedynie nieliczni. Dla pozostałych szachy są niesamowitą przygodą trwająca nawet całe życie. W wieku szkolnym treningi i poszerzanie wiedzy jest ważne, aby utrzymać się w rankingu polskiej czołówki każdej kategorii wiekowej. W starszym wieku zostają turnieje okazjonalne w wolnym czasie, okresie urlopowym gdzie treningi i przygotowywanie do turniejów przerodziło się w hobby.  

Czego Ciebie nauczyły szachy, wieloletnie treningi, wspólne zgrupowania i wyjazdy?

Mnie szachy nauczyły wytrwałości w realizowaniu postawionych sobie celów, pewności siebie, podejmowania samodzielnych i odważnych decyzji jak również branie za nie odpowiedzialności, umiejętności przegrywania czego wielu osobom brakuje nawet w dorosłym życiu. Poniesione porażki nie zniechęcały mnie do dalszego grania, gdyż uświadamiały mi iż nie można być we wszystkim najlepszym – jeżeli z kimś przegrywam to znaczy że ta osoba więcej czasu poświęciła na treningi. Wspólne zgrupowania i wyjazdy umożliwiły mi poznanie dużego grona znajomych z którymi kontakt mam do dnia dzisiejszego. 

Teraz, zapraszam Cię do zapoznania się z kartami pracy. To jest pierwszy krok ku nauce gry w szachy. Wydrukuj, wytnij, a następnie przyporządkuj nazwy figur z ich odpowiednikami na ilustracjach (do każdej nazwy będą dwie figury- białe i czarne).